Amekumeen Abertzale Batzako herizainak

1936ko uztailaren 18ko altxamenduak Euskal Herrian, gerra zibilaren testuinguruan, besteak beste, emakumeen mobilizazioa eragin zuen. Emakumeen parte hartze zuzena guda zelaian oso txikia izan zen arren, emakumeek atzeguardian beren gain hartutako ardurak oso garrantzitsuak izan ziren. Horrela, indarkeria eztandaren aurrean, emakume hauek mobilizatzen hasi ziren, gizonei fronteetan laguntza eskaini eta atzeguardian erresistentzia-lanak egiteko. Euskal Herrian, Espainiako Bigarren Errepublikan zehar sortutako emakume-elkarteek protagonismo handia eduki zuten. 

Euskal nazionalistek Euzko Alderdi Jeltzalearen emakumeen elkartea indartu zuten, Emakume Abertzale Batza izenekoa. Errepublikaren azken urteetan zehar euren beste zenbait sekzio indartzen joan ziren, etorkizuneko gerra baten aurrean prestatzen joateko. Hala, 1934 eta 1936 bitartean erizain izateko prestakuntza lortu zuten euskal emakume nazionalistek, gerraren hasieran fronteko eta atzeguardiako ospitaleetan sartu ziren. Mugakide diren beste probintzia batzuetatik iritsitako milaka errefuxiatuei laguntzeko eta adingabeak helmuga seguruagoetara ebakuatzeko lanak ere euren gain hartu zituzten. 

Bestalde, ezkerreko ideologikoetako sektoreek ere emakumeen elkarte ezberdinak sortu zituzten, gerra-garaian beste euskal emakume nazionalistekin protagonismoa partekatu zutenak. Emakumeen Batasun Errepublikarrean eta Torre Urizarreko Emakumeen Elkartean (1932) afiliatu ziren emakume errepublikarrak; biak hala biak, Bilboko auzoetan jarduera zibikoak sustatzeko asmoz, hiru probintzietan berehala hasi ziren lanean. Bestalde, emakume komunistak Dolores Uribarrik 1933an sortutako Faxismoaren eta Gerraren Aurkako Emakumeen elkartearen inguruan bildu ziren. Gerran zehar, ezkerreko emakume-elkarteek Emakume Antifaxisten Elkartearekin batu ziren (1936). Bilbon, elkarte horren prentsa organoa zen Mujeres delakoaren zenbaki batzuk argitaratu ziren, eta bertatik propaganda antifaxista luzatu zen tropa frankistek okupatu gabe zeuzkaten lurraldeetan. Informazio eta propaganda lan horiekin batera, ezkerreko emakumeek laguntza-lanak egin zituzten frontean eta atzeguardian. 

Azkenik, 1936an sortutako Emakume Askeak delako elkarte anarkistak Euskal Herrian ere jarraitzaileak eduki zituen. Frontean borrokatu zuela ziurtatu den euskal emakume bakarrenetarikoa Casilda Hernáez anarkista izan zen, Zizurkilen (Gipuzkoa) jaioa eta 1936ko udan Donostiako defentsaren gudan parte hartu zuena. 

MJV/UB